Oog in oog met James

Oog in oog: Ondernemer James ontmoet zijn investeerders. In december 2022 hebben wij de bevestiging ontvangen van deelname in het PlusPlus project Ndivisi en één van de oprichters James Ododa uit Kenia, was vrij recent in Nederland voor aanvraag van een nieuwe lening. Het bedrijf staat namelijk op het punt om flink op te schalen. Onze penningmeester Jan van Leeuwen en een andere investeerder in dit project, hadden het genoegen hem te ontmoeten. Best bijzonder om op deze manier meer van het project te weten te komen.

Hierbij het verslag (wel in het Nederlands, het gesprek was in het Engels) van deze ontmoeting. Een voedingsrijke kans James: "In 2015 richtte ik samen met Esther Njoroge Ndivisi op, een handels- en verwerkingsbedrijf in sojabonen. Ik heb een achtergrond in investment banking en werkte vroeger voor een van de lokale investeringsbanken in Kenia. Maar hoewel het werk goed was, gaf het me geen voldoening. Ik groeide op in een gezin als alle andere in Kenia, met een vader die fabrieksarbeider was en een moeder die thuisbleef en daar wat mais verbouwde voor extra inkomen. De ervaringen van zowel mijn moeder als mijn vader gaven me het duwtje in de rug om iets anders te gaan doen.

Toen we Ndivisi begonnen, zochten we een proteïnerijk product, vanwege het tekort daaraan. Zo kwamen we op sojabonen, een plantaardig bron van eiwit. Vroeger werd soja vooral gebruikt voor veevoer, en ook wel voor menselijke consumptie. Maar het was toen nog niet erg bekend. Vogels, slangen en nijlpaarden "We begonnen klein, met een groepje Keniaanse boeren die vastgelopen waren met een ander product. Zij wilden wel sojabonen gaan planten, maar hun eerste oogst was erg klein. We vroegen ons af waarom, en besloten we het zelf te proberen. Want dat is wat je doet als ondernemer, je probeert iets uit om oplossingen te vinden. In het eerste seizoen van 2017 begonnen we zelf soja te verbouwen. We kregen land en deden alles: kochten de zaden, prepareerden het land en begonnen te planten. Het was heel interessant en een goede ervaring voor ons, want het bleek dat we niet echt voorbereid waren op wat er daarna kwam. Dat seizoen kwamen we verschillende uitdagingen tegen. Toen de eerste plantjes de grond uit kwamen, werden ze opgegeten door vogels die daar gewoon op zaten te wachten. Elke ochtend moesten we jonge mannen uit het dorp halen om de vogels weg te jagen.

Ook ontdekten we op een gegeven moment dat we op de boerderij samenleefden met een slang. Het was zijn natuurlijke habitat, dus we lieten hem daar, maar hielden hem wel goed in de gaten. En omdat ons land heel dicht bij het meer lag, kwamen elke avond laat de nijlpaarden het water uit en liepen over onze akkers. Dus moesten we dag en nacht beveiliging inhuren om alle dieren van de boerderij te verjagen." Ken je markt "Ondanks dat alles slaagden we er dat seizoen op de een of andere manier in om quitte te spelen. Achteraf gezien kwam dat omdat we vooraf wisten waar we de sojabonen na de oogst zouden verkopen, tegen welke prijs en met de kwaliteit en andere eisen die de afnemers stelden. Kortom: we kenden de markt al. We hadden de sojabonen samen met de boeren in het dorp verbouwd. Wat wij deden, deden zij ook, en omgekeerd. Die ervaring leerde ons voor welke uitdagingen boeren allemaal staan.

Uiteindelijk bepaalde dit onze visie voor Ndivisi: een betrouwbare, consistente markt bieden aan deze boeren." Uitbreiding naar Oeganda "Omdat de vraag naar sojabonen van onze zakelijke klanten groter was dan wat de Keniaanse boeren konden leveren, breidden we ons boerennetwerk uit naar Oeganda. Onderzoek had uitgewezen dat er veel meer sojabonen uit Noord-Oeganda kwamen, waar de boeren nog geen goede, consistente markt hadden gevonden. Inmiddels werken we in Oeganda met meer dan 2.000 boeren. We hebben deze boeren gevonden door te werken met een 'lead farmer'-model. In de dorpen hebben boeren de neiging zich te groeperen rond één grote boer, iemand van wie ze weten dat hij toegang heeft tot de markt. Joan Akulu is zo’n lead farmer. In elk dorp heb je een of twee lead farmers die elk 50 tot 100 kleinere boeren om zich heen hebben. Voor ons waren de lead farmers ons contactpunt.

Als kleine handelaar konden we niet elke individuele boer ontmoeten, maar via de leidende boeren kunnen we hen toch bereiken. Momenteel strekt ons netwerk zich uit over 4 districten, met ongeveer 500 boeren per district. Naarmate we groeien, willen we 1.000-2.000 boeren per district bereiken." Een nieuwe stap "2022 was een interessant jaar voor Ndivisi. Na enkele jaren als handelaar, waarbij we ruwe sojabonen van de boeren kochten, deze reinigden en aan onze klanten verkochten, merkten we dat onze schaal niet zo snel groeide als we zouden willen. Eén van de redenen was dat je als handelaar beperkt bent tot wat je kunt verhandelen. Als verwerker daarentegen heb je veel meer mogelijkheden om te groeien: in hoeveel grondstoffen je kunt afnemen en verwerken, in het aantal mensen dat je in dienst kan nemen en in het aantal leveranciers dat je aan je kan verbinden.

Daarom zijn we eind 2021 we begonnen met fondsenwerving, wat ons leidde naar businessbooster Truvalu (één van de medeoprichters van PlusPlus). We benaderden hen met een voorstel dat verder ging dan alleen het schoonmaken en verhandelen van sojabonen: we wilden waarde toevoegen door middel van bewerking. We kozen voor mechanische extractie, waarbij we de sojabonen mechanisch pletten om sojameel en ruwe sojaolie te verkrijgen. Dit wordt gebruikt in verschillende marktsegmenten in Kenia, niet alleen voor diervoeding maar ook voor menselijke voeding. Het wordt bijvoorbeeld gebruikt in babyvoeding vanwege zijn voedingswaarde. Bakkers gebruiken het ook om het eiwitgehalte van brood te verhogen en het wordt gebruikt in producten ter vervanging van vlees. En natuurlijk voor diervoeder. Dus we hebben al verschillende markten om aan te verkopen met hetzelfde ingrediënt. Dankzij een investering van Truvalu konden we de machines aanschaffen en in augustus 2022 was de verwerkingsfabriek klaar. Maar deze nieuwe koers vraagt ook om meer werkkapitaal, waarmee we grondstoffen kunnen inkopen. Gelukkig was daar PlusPlus!

Dankzij de leningen van PlusPlus hebben we het werkkapitaal om meer sojabonen bij de boeren te kopen. Die brengen we vervolgens naar onze fabriek voor verwerking tot de verschillende categorieën sojameel en ruwe sojaolie, en verkopen het dan aan onze zakelijke klanten in Kenia." En hoe zit het met impact? In het gesprek met de twee investeerders wordt James gevraagd hoe succesvol zijn bedrijf is geweest in het verbeteren van de omstandigheden van mensen, in het creëren van sociale en economische impact. Ziet hij verbeteringen? James: "Ja, zeker! Ndivisi is in staat het inkomen voor arme boeren te verhogen door hen een betrouwbare markt te bieden, seizoen in seizoen uit. Dat hadden ze voorheen niet. We hebben gekozen voor soja omdat die waardeketen nog niet zo ontwikkeld is, maar ook omdat die een sociale bijdrage kan leveren. Daarmee bieden we boeren de mogelijkheid om, naast de maïs die ze verbouwen voor hun dagelijkse consumptie, ook een inkomen op te bouwen met een gewas dat hen geld oplevert.

Wat de voedselzekerheid betreft, sojameel is een ingrediënt dat helpt om het proteïnetekort aan te vullen. Dat is belangrijk voor de gezondheid van de bevolking. We vertrouwen meestal op vlees als eiwitbron, maar tegenwoordig zien we een trend waarbij mensen op zoek gaan naar andere, plantaardige eiwitten. Soja is daarvoor de belangrijkste bron. Vroeger werden ingrediënten als soja geïmporteerd, maar door Ndivisi gaat die import omlaag doordat het nu lokaal geproduceerd wordt. Dat is goed voor de werkgelegenheid en de lokale economie. En het stimuleert de hele waardeketen. Van degenen die het product vervoeren, tot werknemers in de verwerkingsfabriek of zelfs de leveranciers van zaden: in de hele waardeketen zijn er mensen die er een inkomen kunnen opbouwen. Als de waardeketen groeit, groeit ook het aantal mensen dat zo in hun bestaan kan voorzien. Dankzij de investeringen die we hebben gekregen, kunnen wij daarin het voortouw nemen." Dromen voor de toekomst

Op de vraag of hij ideeën heeft voor andere producten in de toekomst, antwoordt James: "Ja. Dezelfde boeren die sojabonen verbouwen kunnen ook andere oliehoudende zaden planten, zoals zonnebloempitten en sesam, gewassen die zeer voedzame olie produceren. We zijn aan het kijken of we die ook in onze productielijn kunnen opnemen. Dit zal het inkomen van de boeren verder verhogen. Ze kunnen alles op hetzelfde stuk land verbouwen, verdeeld over verschillende stukken die ze per seizoen rouleren. Misschien hebben we over een paar jaar meer grondstoffen in onze pool. Ndivisi heeft zich ontwikkeld van een kleine handelaar naar een verwerkingsbedrijf dat veel meer te bieden heeft. Nu willen we groeien en met nog meer boeren samenwerken.

We realiseerden ons dat historisch gezien de meeste van deze boeren vrouwen zijn. Dus werken met meer boeren, betekent ook meer inkomen voor meer vrouwen. We hopen dat we ook meer mensen in dienst kunnen nemen en dat we ons productassortiment uit kunnen breiden. Er is nog genoeg ruimte om te groeien." 

Aldus onze penningmeester Jan van Leeuwen